تغییر نام کوچک ایران، قانون گذار در قانون ثبت احوال و قوانین دیگر به صراحت از حق فرد  صحبتی نکرده و آن را به سکوت برگزار کرده است اما اشاره ای کوتاه و ضعیف در مواد ۳ و ۲۰ و تبصره های آن از قانون مذکور در جهت تصحیح نامهایی که موجب هتک حیثیت به مقدسات اسلامی میگردند داشته است.

 تغییر نام کوچک و قوانین مربوط به آن

علی رغم آنکه قانون گذار تصحیح نام کوچک را به صورت محدود در قانون پذیرفت، اما شورای عالی ثبت طی دستورالعملهای مصوب ۱۳۸۸ و ۱۳۹۰ میزان و نمونه های مصادیق تغییر نام را افزایش داد که از آن جمله میتوان به تغییر هر نام به نام دینی و مذهبی با این شرط که متقاضی به آن اشتهار داشته باشد یا تغیر نامهایی که فراوانی آنها در کل کشور طی ده سال اخیر کمتر از فراوانی نام انتخابی مناسب باشد و یا نامهای مستهجن و زننده یا نامهایی که موجب هتک حیثیت به مقدسات اسلامی میگردد اشاره کرد. شایان ذکر است دستورالعمل جامع انتخاب اصلاح و تغییر نام مصوب ۱۳۹۹/۲/۲۸ شورای عالی ثبت جایگزین دو دستورالعمل سابق گردید. تغییر نام هایی که وفق دستورالعمل انجام میشود مستقیماً در صلاحیت اداره ثبت احوال حسب مورد هیئت حل اختلاف محل صدور شناسنامه یا از طریق صدور مجوز در کمیته تغییر نام (استان تحت رسیدگی قرار میگیرد تصمیمات این مراجع قابل اعتراض در دادگاه های عمومی محل میباشد.

موضوع مرتبط : ثبت احوال

تغییر نام کوچک و شرایط دعوی آن

۱- خواهان دلیل موجهی برای تغییر نام داشته باشد.
۲- خواهان اشتهار به نامی داشته باشد که قصد انتخاب آن را دارد.
۳- بهتر است استشهادیه محلی مبنی بر اشتهار نام کوچک خواهان بـه نـامـی کـه قصـد برگزیدن آن را دارد ضمیمه دادخواست شود.

نکته : اسامی ای که مشمول دستورالعمل جامع انتخاب اصلاح و تغییـر نـام» مصوب
۱۳۹۹/۲/۲۸ شورای عالی ثبت احوال باشند از طریق اداره ثبت احوال قابل تغییر است.

نکته : در حال حاضر قبول یا رد خواسته تغییر نام در محاکم ایران به نوعی سلیقه ای است و ضابطه و معیار دقیقی برای آن وجود ندارد و در دادگاهها نیز تشتت آراء وجود دارد. در ادامه بیشتر در این باره توضیح خواهیم داد.
نکته : بهتر است خواهان خواسته الزام اداره ثبت احوال به اصلاح شناسنامه را نیز
بخواهد.

موضوع مرتبط : بهترین وکیل

تغیر نام کوچک و استدلال موافقین

۱- داشتن نام دلخواه و مناسب حق هر شهروند است و انتخاب نام توسط پدر یا مادر هر چند مقدس، باشد اما اگر باعث نارضایتی فرد، گردد موجبی برای محرومیت ابدی برای تغییر آن نیست.
-۲- حق هویت فردی از مهمترین حقوق شخصی افراد به شمار میآید و مصادیق حقوق

خصوصی با حمایت از هویت ویژهٔ هر فرد شروع میشود و نام و نام خانوادگی را نیز در بر میگیرد لذا اعمال هرگونه قواعد اجباری در مورد نام اشخاص مداخله در حقوق خصوصی آنها محسوب میشود.
۳- داشتن یک نام مستعار و یک نام شناسنامهای اشتهار) به دو نام باعث بروز مشکلات و اخلال در زندگی اجتماعی فرد میشود.

۴- فرد در انتخاب نام خود هیچ دخالتی ندارد لذا حق اوست که یک بار در زندگی نام دلخواهی که با آن احساس بهتری دارد انتخاب نماید.
۵- اجبار فرد مبنی بر یک عمر زندگی با نامی که برای همیشه نسبت به آن احساس ناخوشایندی دارد یا حداقل مطلوب وی نمیباشد با اصل «اباحه» و «اصل آزادی انتخاب نام منافات دارد.
۶- با توجه به اینکه موضوع تغییر نام در صفحه توضیحات شناسنامه قید میشود، لذا لطمه ای به اعتبار سند سجلی وارد نمیآید و اگر مشکلات احتمالی که در آینده در ادارات بخواهد به وجود، آید خود فرد است که متضرر میشود نه دولت یا شخص دیگر. (هر چند اکنون با الکترونیکی شدن سیستم اغلب ادارات و بهره مندی از شماره ملی این مشکل نیز تا حدود بسیاری مرتفع شده است.
۷ بند ۱ ماده ۷ کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱۹۸۹ مجمع عمومی سازمان ملل متحد که دولت ایران نیز با حق شرط در سال ۱۳۷۲ آن را به تصویب رساند که وفق ماده ۹ قانون مدنی در حکم قانون داخلی است انتخاب نام مورد علاقه را برای هر شهروندی برسمیت شناخته است.

 تغییر نام کوچک و استدلال مخالفین

۱ – برابر ماده ۳ و ۲۰ و تبصره های آن از قانون ثبت احوال مصوب ۱۳۵۰ و همچنین دستورالعمل ،جامع اصلاح و تغییر نام مصوب ۱۳۵۰ و همچنین دستورالعمل جامع اصلاح و تغییر نام کوچک مصوب شورای عالی ،ثبت تغییر نام کوچک فقط در موارد احصائی و محدود مورد پذیرش قرار گرفته که آن هم در صلاحیت اداره ثبت احوال است.
۲- نامهای کوچک اشخاص علامت و وسیلهٔ تمیز و تشخیص افراد جامعه از یکدیگر میباشد و افراد با این نام منشأ ،حقوق تعهدات تكاليف و الزامات قانونی هستند و مجاز بودن تغییر نام کوچک موجب بروز مشکلات عدیده شده و در مواردی موجب سوءاستفاده خواهد شد.

۳- صرف اشتهار به دو نام از موارد تغییر نام کوچک نمیباشد زیرا ملازمۀ تغییر نام کوچک حتی در افراد دو اسمی این است که نام فرد به موجب تبصره ۱ ماده ۲۰ قانون ثبت احوال موجب هتک حیثیت شود یا اینکه از موارد مخصوص در دستورالعمل جامع ،انتخاب، اصلاح و تغیر نام باشد.
۴- تغییر نام کوچک فرد و اصلاح شناسنامه موجب تزلزل و خدشه در اسناد سجلی خواهد شد در صورتی که حفظ اعتبار اسناد سجلی از اهمیت بالایی برخوردار است.
۵- اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه مشورتى شماره ۷/۸۹/۵۱۸۰ مورخ ۱۳۸۹/۸/۲۹ در اینباره اشعار داشت تغییر نام مجوز قانونی ندارد مگر اینکه ادعا شود که اداره ثبت احوال در نوشتن نام صحیح صاحب شناسنامه مرتکب اشتباه گردیده که در این صورت دعوی تصحیح شناسنامه از حیث نام به طرفیت اداره ثبت احوال اقامه خواهد شد. بنابراین درخواست تغییر نام کوچک بدون ادعای وقوع اشتباه اصولاً دعوی نیست و مجوز قانونی برای رسیدگی دادگاه یا ثبت احوال وجود ندارد جز در مورد نامهای مستهجن و نامهای ممنوعه که آن هم در صلاحیت ادارات ثبت احوال است. اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه ای متفاوت به شمارهٔ ۷/۹۷/۲۷۱۹ مورخ ۱۳۹۷/۱۰/۴ بیان داشت: در موارد قانونی که دعوای تغییر مندرجات اسناد سجلی از جمله نام کوچک مطرح میشود با عنایت به ماده ۴ قانون ثبت احوال و آراء وحدت رویه ۲ – ۱۳۶۲/۱/۲۲ ۵۰۴ – ۱۳۶۶/۲/۱۰ دیوان عالی کشور رسیدگی به این دعاوی در صلاحیت دادگاه است. تشخیص مصداق بر عهده دادگاه رسیدگی کننده بوده و خارج از وظایف این اداره کل است.»
نظر نگارندگان : چنانچه سوء استفاده از تغییر نام برای دادگاه محرز نگردد، براساس اصل اباحه و لزوم احترام به سلیقه اشخاص باید تغییر نام را حداقل برای یک بار در طول عمر هر فرد حق طبیعی هرکس بدانیم زیرا عواقب سرخوردگی و احساس ناخوشایند به جهت عدم علاقه فرد از نام خود به مراتب بیشتر از مشکلاتی است که به جهت تغییر نام وی ایجاد خواهد شد. هرچند اکنون با الکترونیکی شدن سیستم اکثر ادارات و استفاده از کدملی این مشکل نیز به حداقل خود رسیده است.) از حيث قاعده عدل و انصاف نیز منصفانه نیست امری که هویت فردی اوست و دائماً با آن در ارتباط است و یک لحظه از وی جداشدنی نیست به صورت مداوم باعث حس بد در فرد شود و دادگاهها نیز او را بالاجبار محکوم به داشتن نامی کنند که او هیچ علاقه ای به آن ندارد و مهمتر اینکه هیچ دخالتی نیز در انتخاب آن نداشته است. همچنین درباره تغییر نامهای مذهبی میتوان گفت فردی که به دنبال تغییر نام مذهبی است صلاحیت و توفیق نهادن نام بافضیلت بزرگواران دین اسلام را ندارد و خود را از کمال معنوی و حسنات محروم کرده است و قطعاً نیز رضایت پیامبران و ائمه اطهار این نیست که نام مبارکشان بالاجبار بــه فردی نسبت داده شود در حالی که خود صاحب اسم از آن حس خوشایندی ندارد. اگر هم علت آن جذب مردم به اسامی دینی و مسائل اعتقادی باشد چنانچه واقع بینانه بخواهیم به قضیه بنگریم این اجبار میتواند بعضاً نتیجه عکس هم داشته باشد.

مستندات قانونی مرتبط با دعوا و مبانی آن

مواد ۳، ۴، ۲۰ و تبصره های آنها از قانون ثبت احوال مصوب ۱۳۵۵ اصلاحی ۱۳۶۳ و مواد ۹۹۵، ۱۲۸۷ و ۱۲۹۲ قانون مدنی

دستورالعمل جامع انتخاب اصلاح و تغییر نام مصوب ۱۳۹۹/۲/۲۸ شورای عالی ثبت آراء وحدت رویه شماره ۷۲۶ مورخ ۱۳۹۱/۴/۲۷ و ۵۰۴ مورخ ۱۳۶۶/۲/۱۰ و ۲ مورخ ۱۳۶۲/۱/۲۲ دیوان عالی کشور رأی وحدت رویه شماره ۱۷۴۲ مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۸ دیوان عدالت اداری اصل اباحه» و «اصل آزادی انتخاب نام؛ لزوم احترام به سلیقه اشخاص

نکات مربوط به دعوا

۱- دعوای تغییر نام از دعاوی غیرمالی به شمار میآید لذا افرادی که به بلوغ شرعی رسیده باشند باید شخصاً دادخواست مذکور را تقدیم نمایند پسر ۱۵ سال قمری، دختر ۹ سال قمری
-۲ مرجع صالح بر طبق ماده ۴ قانون ثبت احوال و رأی وحدت رویه شماره ۷۲۶ مورخ ۱۳۹۱/۴/۲۷ هیئت عمومی دیوان عالی کشور استثنائاً دادگاه «محل اقامت خواهان» صالح به رسیدگی است.
۳- اگر تغییر نام از پسر به دختر یا بالعکس بابت انتخاب نام نامتناسب با جنس باشد، مثــل آرش برای دختر یا نسرین برای پسر به دلیل مغایرت نام با جنس در صلاحیت هیئت اختلاف اداره ثبت است بند) ۱۰ دستورالعمل جامع انتخاب اصلاح و تغییر نام مصوب ۱۳۹۹). اما اگر ناشی از تغییر جنسیت باشد پس از صدور حکم تغییر جنسیت از ناحیه دادگاه خانواده و تغییر ظاهری فرد تغییر نام در صلاحیت دادگاه عمومی محل است.

۴- برخی از مصادیق تغییر نام که بر اساس دستورالعمل سال ۱۳۹۹ در صلاحیت اداره ثبت احوال است( حسب مورد هیئت حل اختلاف شهرستان یا از طریق صدور مجوز در کمیته تغییر نام استان):
– نامهایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی گردد.
– نام های زننده و مستهجن و مغایر با ارزشهای انسانی و منزلت اجتماعی مثل آشوب،عوضی و قزبس.
– نامهای نامتناسب با جنس یا مغایر با (جنس مثل آرش برای دختر
– حذف نام زائد مشروط به مناسب بودن بخش باقیمانده مثل گرگعلی، گداعلی
مشدی محمد
– حذف واژۀ «عبد» و «غلام» از نام معصومین (ع)
نکته :حذف واژهٔ «عبد» همراه با اسامی و صفات باری تعالی امکان پذیر نیست مثل عبدالرحمان، عبدالخالق
– تصحیح اشتباهات نگارشی و غلطهای املایی مثل منیجه به منیژه یا رازیه به راضیه یا ابلفضل به ابوالفضل
– تغییر نامهایی که فراوانی آنها در کل کشور طی ده ساله اخیر کمتر از فراوانی نام انتخابی
(مناسب) است.
– الحاق یا اضافه کردن یک واژه به نام اول و یا آخر نام دیگر مثل امیر به حسین به صورت
«امیرحسین».
– حذف اسامی ماههای قمری مثل حذف شعبان از شعبانعلی
– تغییر نام کوچک افراد همنام در خانواده مانند پدر و پسر دارای یک اسم باشند یا برادر با برادر اعم از تنی یا ناتنی و همچنین هم نامی با ناپدری و نامادری
– تغییر هر نام به نام دینی و مذهبی که متقاضی به آن اشتهار دارد.
– تغییر نامهایی که در هنگام نوشتن و یا تلفظ معنای نامناسبی به ذهن متبادر نماید، مثل
عشرت، کرم، خرم
۵- حكم تغییر نام کوچک به دلالت ماده ۴ قانون اجرای احکام مدنی نیازمند صدور اجرائیه نیست و به صرف صدور حکم و ارسال رونوشت دادنامه برای ثبت احوال باید اجرا شود.

موضوع مرتبط : بهترین وکیل

تغییر نام خانوادگی

تشریح موضوع نام خانوادگی مانند نام کوچک هویت هر فرد محسوب میشود که جزئی از احوال شخصیه نیز به شمار میآید لذا از این حیث از اهمیت ویژه ای برخودار است.

موضوع مرتبط : ثبت احوال

تغییر نام خانوادگی و قوانین مربوط به آن

درقانون ثبت احوال مصوب ۱۳۵۵، ۳ ماده ۴۰ و ۴۱ و ۴۲ دربارهٔ تغییر نام خانوادگی صحبت کرده است و به آن اختصاص دارد مادۀ ۴۰ بیان میدارد « تغییر نام خانوادگی با تصویب سازمان ثبت احوال کشور خواهد بود.» تبصره این ماده اشعار می دارد: «موارد تغییر نام خانوادگی مطابق آیین نامه اجرایی این قانون میباشد » خاطرنشان میسازد این آیین نامه هرگز به تصویب نرسید و در حال حاضر تغییر نام خانوادگی براساس دستورالعمل شورای عالی ثبت احوال مصوب ۱۳۸۰ صورت می پذیرد. مرجع صالح بر طبق صراحت ماده ۴۰ قانون ثبت تغیر نام خانوادگی در صلاحیت اختصاصی اداره ثبت است و محاکم دادگستری صالح به رسیدگی نیستند.

چند نمونه از تغییر نام خانوادگی براساس دستورالعمل اجرایی نام خانوادگی شورای عالی ثبت احوال مصوب مهرماه ۱۳۸۰

بند ۲ دستورالعمل نام خانوادگی فرزند همان نام خانوادگی پدر خواهد بود، حتی اگر محل صدور سند سجلی در قلمرو اداره ثبت احوال دیگری باشد.
بند ۴ دستورالعمل دارندۀ حق تقدم نام خانوادگی کسی است که برای اولین بار در قلمرو هر اداره ثبت احوال نام خانوادگی خاصی به نام او ثبت شده .باشد. ملاک تشخیص، تاریخ صدور سند سجلی خواهد بود.
بند ۶ دستورالعمل هرکس میتواند پس از رسیدن به سن قانونی (۱۸) سال تمام با رعایت مفاد این دستورالعمل نام خانوادگی خود را از طریق انتخاب واژه بلامعارض یا با اجازه از دارندۀ حق تقدم برای یک بار تغییر دهد.
۳-۶- برگشت به نام خانوادگی قبلی تا وقتی ممکن است که شناسنامه با واژه تصویبی صادر و تحویل متقاضی نشده باشد.
۴-۶- افرادی که قبل از ۱۸ سالگی نام خانوادگی آنان تغییر یافته است میتوانند پس از رسیدن به سن مزبور به نام خانوادگی قبلی خود برگردند.

بند ۷ دستورالعمل در صورتی که نام خانوادگی پدر تغییر یابد تغییر نام خانوادگی

فرزندان کمتر از ۱۸ سال با درخواست کتبی پدر خواهد بود فرزندان کبیر می توانند با اخذ اجازه نامه از پدر از نام خانوادگی جدید وی استفاده کنند.

بند ۱۱ دستورالعمل استفاده از نام خانوادگی زوج برای زوجه در زمان زوجیت با ارائه اجازه نامه از زوج بدون رعایت حق تقدم بلامانع است در صورت انصراف زوجه و درخواست وی به نام خانوادگی قبلی برگشت داده میشود .

چند بند از دستورالعمل و مواد ۴۱ و ۴۲ ثبت احوال و مادهٔ ۹۹۵ قانون مدنی :

-۱-۱۱- پس از وقوع طلاق یا فسخ ،نکاح در صورت درخواست یکی از زوجین نام خانوادگی زوجه به نام خانوادگی قبلی خود برگشت داده میشود.
۲-۱۱- پس از فوت زوج چنانچه زوجه از نام خانوادگی همسر استفاده می کرده است میتواند کماکان از نام خانوادگی همسر متوفایش استفاده نماید یا به نام خانوادگی خودبرگردد.

بند ۱۳ دستورالعمل: اشخاص میتوانند در موارد ذیل تغییر نام خانوادگی خود را درخواست نمایند.
۱-۱۳ نام خانوادگی از واژه های نامناسب ،باشد مانند ،پالانی ،بیچاره ،گدا، آشوغ، درویزه و غیر آن.
۲-۱۳- نام خانوادگی بیش از دو کلمه ،باشد مانند خنجری برار عزیزی، فلاح ناگزیر لنگرودی قره خانی علی آباد امیری پور مقدم و غیر آن.
تبصره – کلماتی که به یاء) (نسبت به صورت مفرد یا جمع ختم میشوند یک کلم محسوب میگردند مانند حسینی، حسینیان و غیره ۳-۱۳- نام خانوادگی از واژه های خارجی بوده یا با آن ترکیب شده باشد، مانند علی آف چارلتون جانسون و غیره…
۴-۱۳- نام خانوادگی از کلمات مذموم یا مغایر با ارزشهای فرهنگ اسلامی باشد، مانند بیدین شیطان پرست، شاه پرست و غیره…
۵-۱۳- نام خانوادگی از واژه های منسوب به مناصب یا القاب و عناوین باشد مانند خان مهندس و غیره
۶-۱۳- نام خانوادگی از اسامی محل یا منسوب به محل و نامناسب باشد.
۷-۱۳- هرگاه محکومیت جزائی مؤثر برای یکی از افراد خانواده ( موضوع بند ۱۳-۸ همین دستورالعمل )

پیش بیاید و داشتن آن نام خانوادگی موجب ننگ و سرافکندگی باشد ارائه رونوشت مصدق دادنامه قطعی الزامی است.

۸-۱۳- هرگاه تغییر نام خانوادگی به منظور وحدت با نام خانوادگی ،پدر، جد پدری فرزند برادر خواهر و عمو باشد.
تبصره – تغییر نام خانوادگی به منظور وحدت با نام خانوادگی مردی که مادر پس از فوت پدر طفل با وی مزاوجت مینماید با رعایت سایر مقررات مربوطه بلااشکال است.

بند ۱۴ دستورالعمل: اشخاص میتوانند در موارد ذیل حذف پیشوند یا پسوند نام خانوادگی خود را درخواست نمایند.

۱-۱۴- نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام محل یا منسوب به محل باشد، مانند افتخاری علی آبادی تبریزی رادمنش و غیره. ۲-۱۴- نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام یک ایل یا طایفه باشد، مانند زراسوند احمدی، محسنی قشقایی و غیره…

۱۴ – ۳- نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام یکی از حرف و مشاغل باشد مانند بنکدار قاسمی، مجیدی سقطچی و غیره…
۴-۱۴- هرگاه پیشوند یا پسوند نام خانوادگی ،حرف عدد یا کلمه زائد ،باشد مانند . قاسمی شکوهی ،هفت مرحومه حسنی و غیره…
تبصره -۱- هرگاه نام خانوادگی ترکیبی از دو نام محل یا منسوب به محل، دو شغل یا دو ایل و طایفه یا ترکیبی از آنها ،باشد به انتخاب متقاضی یکی از دو جزء قابل حذف است، مانند شیرازی ،مشهدی قناد زرگر موگویی بختیاری و غیره…
تبصره ۲- چنانچه نام خانوادگی ترکیبی از یک واژه و نام محل یا منسوب به محل به همراه یک کلمه یا پسوند بعد از نام محل باشد به هنگام حذف نام محل کلمه مزبور نیز حذف میگردد مانند امیری دزفولی زاده.

سؤال: آیا حذف پسوند نام خانوادگی یا تغییر نام خانوادگی صغار (قبل از ۱۸ سالگی) توسط پدر امکانپذیر است؟
سابقا اداره ثبت احوال بر اساس دستورالعمل اجرایی نام خانوادگی”؛ تغییر نام خانوادگی صغار تا ۱۸ سالگی را ممنوع میدانست اما این دستورالعمل بر اساس رأی شماره ۲۵۲۴۹۰۵ مورخ ۲۸/۹/۱۴۰۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردید.

مهران زاهدیان تجنکی
زهره پیروز پیمان
کتاب ارکان دعاوی حقوقی در پرتو رویه قضایی