دعوی اثبات عقد هبه در زندگی و روابط بین افراد، الخصوص روابط بین اقوام و خویشاوندان بسیار دیده شده که بنا به روابط خانوادگی و مهر و علاقه ایی که وجود دارد، اشخاص اموال خود را به یکدیگر هدیه میدهند و یا به زبان حقوقی هبه می کنند.

اما پس از مدتی از این اقدام خود پشیمان شده و قصد پس گرفتن یا همان رجوع از هبه را مینمایند، به سراغ وکیل رفته و اولین سئوالی که پرسیده میشود اینست که آیا میتوانیم ملکی که هدیه داده ایم را پس بگیریم؟

ارکان دعوی اثبات عقد هبه

1 – شرایط صحت معامله  (وجود قصد و رضا، اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد معامله باشد، مشروعیت جهت معامله)
2 – ایجاب و قبول ( هدیه دهنده مال را هدیه را داده و هدیه گیرنده نیز هدیه را قبول نماید )
3 – قبض عين موهوبه ( مالی که هدیه داده شده به تصرف هدیه گیرنده درآید)

تشریح موضوع دعوی اثبات عقد هبه

براساس ماده ۷۹۵ قانون مدنی، هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانا به کس دیگری تملیک می کند، تملیک کننده را واهب، طرف دیگر متهب، و مالی را کـه مـوردهبه است عین موهوبه میگویند.

دعوی اثبات عقد هبه در انواع موقعیت ها

یک: عقد هبه فی الواقع شکل میگیرد و قبض موهوبه نیز انجام می پذیردو مال تحت تصرف و استفاده ی هدیه گیرنده (متهب) قرار خواهد گرفت، اما هیچ سند مکتوبی وجود ندارد.
دو: سند مکتوب وجود دارد اما با توجه به عادی بودن جهت اعتبار بخشیدن به آن خواسته فوق مطرح میگردد.
سه : در برخی مواقع زوج مالی را طی عقد بیع به همسرش انتقال میدهد، اما پس از به وجود آمدن اختلاف، زوج در پس اثبات هبه بودن عقد و متعاقب آن رجوع از هبه بر می آید.

مستندات قانونی مرتبط با دعوا و مبانی آن

مواد ۱۸۳ ۱۹۰، ۷۹۵، ۷۹۶، ۷۹۷، ۷۹۸، ۷۹۹ ، ۸۰۰، ۸۰۱ و ۸۰۲ قانون مدنی
ماده ۶۲ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور مصوب۱۳۹۶
اصل قابل رجوع بودن هبه؛ اصل صحت؛ رایگان بودن عقد

نکات مربوط به دعوای اثبات وقوع هبه

1 – دعوای اثبات وقوع هبه در زمره دعاوی مالی است، اگر موضوع دعوا مال منقول باشد باید تقویم شود اما اگر مال غیر منقول باشد از لحاظ تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی باید تقویم و تمبر مالیاتی وکیل نیز بر همین اساس باطل، گردد ولی از حیث هزینه دادرسی، بر اساس ارزش منطقه ایی ملک مورد محاسبه قرار می گیرد.
2 – مرجع صالح : دادگاه محل اقامه دعوا میتواند حوزه قضایی محل اقامت خوانده و محل انعقاد عقد باشد و هر یک از این دو محل برای طرح دعوا به انتخاب خواهان می باشد . با توجه به اینکه عقد هبه زمانی شکل میگیرد که قبض صورت می پذیرد، لذا محل تسليم عين موهوبه محل انعقاد عقد است ولی در اموال غیر منقول صرفاً دادگاه محل وقوع مال صالح به رسیدگی است.
3- عقد هبه از عقود عینی محسوب میشود یعنی علاوه بر ایجاب و قبول، نیاز به قبض عین موهوبه نیز دارد. بر طبق ماده ۸۰۰ قانون مدنی در صورتی که عین موهوبه در ید متهب ،باشد محتاج به قبض (مجدد نیست همچنین با این وصف، به دلالت ماده ۸۰۲ قانون مذکور اگر قبل از قبض واهب فوت کند، هبه باطل است .
4 – هبه مال مشاع : هبه مال مشاع نیز صحیح است و قبض عرفی در آن ملاک است ، مانند تخلیه و تسلیم سند مالکیت
5 – هبه از عقود تملیکی رایگان است اما شرط عوض در آن جایز بوده و باعث بی اعتباری عقد نمی شود

آیا هبۀ دین مثل مهریه صحیح است؟

در این باره قانون گذار ایران در ماده ۸۰۶ قانون مدنی صراحتاً هبه دین را پذیرفته و حتی حق رجوع را از واهب سلب کرده است هر چند برخی از فقها آن را ابراء میدانند اما در هر حال اگر قصد طرفین هبه ،باشد مطابق ماده ۸۰۶ قانون مدنی باید به قصد مشترک طرفین احترام گذاشت این بحث نتیجتاً و در عمل تأثیری در موضوع ندارد، زیرا در هر صورت غیر قابل رجوع است چه آن را هبه بدانیم چه ابراء.

موضوع مرتبط: بهترین وکیل ملکی در کرج

در هبۀ دین قبض چگونه انجام میشود؟

مسئله این است که چون مال موضوع هبه در تصرف مدیون (متهب) است، نیازی به قبض وجود ندارد (ماده ۸۰۰ قانون مدنی) و تملیک دین با هیچ مشکلی روبه رو نمیشود. از سوی دیگر، از آنجا که با تحقق تملیک بیدرنگ موضوع آن از بین میرود، واهب حق رجوع به آن را ندارد (ماده) (۸۰۳) کاتوزیان، عقود معین، ج ۳، ش (۳۸). اداره حقوقی در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۸/۷۵۵ مورخ ۹۸/۷/۳ بیان داشته: «در هبه طلب موضوع ماده ۸۰۶ قانون مدنی به لحاظ ماهیت مال ،موهوبه فرض قبض آن منتفی است.
آیا عقد هبه اموال غیر منقول به صورت سند عادی صحیح است؟ هر چند بر اساس بند ۲ ماده ۴۷ قانون ثبت اسناد و املاک، هبه نامه در خصوص اموال غیر منقول باید به صورت سند رسمی تنظیم شود اما ضمانت اجرای عدم رعایت آن و انعقاد عقد هبه با سند عادی بطلان آن نیست ، زیرا تنظیم سند رسمی انتقال در زمره شرایط صحت عقد قرار ندارد. لذا دادگاه در صورت احراز صحت وقوع عقد باید آن را بپذیرد. بهتر است که در اموال غیر منقول ثبتی، هم زمان با خواسته تأیید و اثبات عقد هبه، خواسته الزام به تنظیم سند رسمی نیز تقدیم .شود زیرا علی الاصول دعوای اثبات وقوع هبه درباره اموال غیرمنقول ثبتی به تنهایی قابلیت استماع ندارد.

هبه عقدی لازم است یا جایز؟

در این خصوص اختلاف نظر وجود دارد صاحب جواهر معتقد است هبه عقدی است لازم که در پاره ای از موارد قابل فسخ است دکتر لنگرودی نیز معتقد است هبه عقد لازم است و قابلیت رجوع از عوارض عقود لازم است هرجا که قانون به آن تصریح کند.

نظر دکتر کاتوزیان در مورد عقد هبه

دکتر کاتوزیان اعتقاد دارد هبه عقدی جایز است و نتیجۀ مهمی که از جایز بودن عقد هبه گرفته میشود این است که مُتَّهب در هر زمان بخواهد میتواند آن را فسخ کند.
در حالی که اگر عقد هبه لازم باشد تنها واهب میتواند از آن رجوع کند و پس از قبض عقد نسبت به متهب لازم است .
هرچند هبه انتقال مجانی مال به دیگری است اما براساس صراحت ماده ۸۰۱ قانون مدنی هبه میتواند با شرط عوض نیز باشد.