غالباً انسانها پس از فوت خود اموال و حقوق مالی به جای میگذارند که آثاری از جمله لزوم تعیین تکلیف مایملک وی و میزان سهم و حقوق وراث را به دنبال دارد.معمولا دعوای انحصار وراثت بعد از فوت افراد در برخی مواقع که به اختلاف بر خورد می کنند انجام می شود. اینکه دارای و حقوق شخص باید بعد از فوت او به چه کسی برسد و آیا ماترک او باید به اشخاصی منتقل شود که قانون معین میکند.

انحصار وراثت درخواست گواهی آن

قانون گذار در قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب مهرماه ۱۳۰۹ و نیز در قانون امور حسبی تعریفی از گواهی انحصار وراثت یا تصدیق حصر وراثت نکرده است؛ لیکن به نگرش به مقررات قوانین مذکور چنین برداشت میشود که مقصود از گواهی انحصار وراثت عبارت است از «صدور تصدیقی بر محصور بودن وراث متوفی به عدد و اشخاص معین و تعیین سهم هر یک از ورثه از ماترک به جای مانده از متوفی به نحو مشترک برای وراث.»
در رسیدگی به درخواست گواهی مزبور در مقررات موضوعه کشور دو قانون حاکم است.

1. قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب ۱۳۰۹
۲. قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹

انحصار وراثت و مرجع صلاحیت دار جهت صدور گواهی

مطابق م ۲۰ ق.آ.د.م در امور مدنی دعاوی راجع به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه میشود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی بوده است لیکن در حال حاضر چون صدور گواهی انحصار وراثت غالبا در زمره دعاوی و مرافعاتی است که لزوما مخاطب یا مخالف ندارد و از پیچیدگیهای قضائی برخوردار نمیباشد به همین منظور در اجرای قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۸۷ وفق بند ۳ ماده ۱۱ این قانون قاضی شورای حل اختلاف را مجاز نموده با مشورت اعضای شورا نسبت به درخواست صدور گواهی حصر وراثت رسیدگی و مبادرت به صدور رأی مقتضی نماید؛ بنابراین با وضع و تصویب قانون اخیرالذکر مرجع صلاحیت دار جهت درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت شیرانی حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی یا آخرین محل سکونت مرحوم میباشد.

انحصار وراثت اشخاص ذی نفع جهت صدور گواهی

هرکسی که در اموال و ماترک به جای مانده از متوفی ذی نفع باشد، می تواند از شورای حل اختلاف درخواست انحصار وراثت کند مانند ورثه طلبکار یا موصی له (کسی که مورث به نفع او وصیت تملیکی نموده است و یا وصی (کسی که اجرای وصیت موسی را بر عهده گرفته است همچنین شخصی که غیر مستقیم از اثبات وراثت شخصی از دیگری متنفع میگردد حق درخواست گواهی انحصار وراثت متوفی را دارد مانند شخصی که
سهم الارث بعضی از ورثه به او انتقال پیدا کرده است.

انحصار وراثت را با چه مدارکی می توان گرفت

متفانی انحصار وراثت باید هنگام تقاضا از شورای حل اختلاف مدارک زیر را تنظیم :
به دفتر شورا تسلیم نماید.

1. درخواست نامه کتبی مشتمل بر نام و مشخصات درخواست کننده و متوفی و ورثه وی  و اقامتگاه آنها و نسبت بین متوفی و وراث.
۲. گواهی قوت متوفی صادره از اداره ثبت احوال محل اقامت دائمی متوفی.

3. گواهی مالیات وراثت از اداره امور اقتصادی و دارایی این گواهی پس از محاسبه مالیات بر ارث پس از اعلام اموال منقول و غیر منقول متوفی و دیون رسمی وی توسط ورثه، صادر و تحویل میگردد؛
«لازم به ذکر است وراث یا نماینده آنها پس از تسلیم اظهار نامه ریز اموال متوفی به اداره امور مالیاتی آخرین اقامتگاه ،متوفی یا اگر متوفی مقیم ایران نبوده اداره امورمالیاتی مربوط در تهران ظرف یک هفته با درخواست وراث گواهی نامه مصدق ریز ماترک را که در اظهار نامه نوشته نشده صادر و به مودی تسلیم می نماید.»
4. فتوکپی کارت ملی و شناسنامه تمامی ورثه
5. استشهادیه ای که دلالت بر منحصر بودن وراث یا ورثه دارد
۶ تصویر عقدنامه همسر دائمی متوفی
توضیحاتی در خصوص مدارک
گواهی فوت: پس از فوت متوفی و تأیید پزشکی مربوطه با ،قانونی، مراتب توسط اداره ثبت احوال ثبت و شناسنامه متوفی ابطال و گواهی فوت صادر می گردد. بدین ترتیب لازم است پس از فوت تأییدیه پزشک را به همراه شناسنامه متوفی به اداره ثبت برد تا ضمن ابطال شناسنامه گواهی فوت صادر نماید.
۱ ۳۱۳ اصلاحیه مصوب ۱۳۸۰/۱۱/۳۷ از ق مالیاتهای مستقیر

  انحصار وراثت برای اقلیت های مذهبی

گواهی مالیات بر ارث وارت میبایست پس از فوت متوفی لیست کلیه اموال ، داراییهای منقول و غیر منقول را به اداره دارایی محل سکونت متوفی ارائه نماید و رسید آن را دریافت نموده همراه مدارک دیگر به دفتر دادگاه بدهد.
استشهادیه چاپی محضری برگ استشهادیه برگه ای است چایی که میتوان مجاناً از دفتر شورا با اینترنت تحویل گرفت در این فرم بایستی اسامی کلیه وراث بدون قلم خوردگی نوشته و توسط دو نفر از افرادی که متوفی و وارث را می شناسد امضاء شود و اعضاء این دو نفر توسط شخص دیگری در یکی از دفاتر اسناد رسمی تایید و گواهی شود.
انحصار وراثت برای ایرانیان غیر شیعه و نیز غیرایرانیان، زرتشتی کلیمی و مسیحی به ترتیب به موجب ماده واحد ،قانونی رسیدگی به دعاوی مطروحه راجع به احوال شخصیه و تعلیمات دینی ایرانیان مذکور مصوب ۱۳۷۲/۴/۳ مجمع تشخیص مصلحت نظام در مسائل مربوط به ارث و نکاح و طلاق و وصیت و امور مربوطه به فرزند خواندگی دادگاهها در مقام رسیدگی به موارد مذکور ملزم به رعایت قواعد و عادات مسلم در مذهب آنان میباشند. جز در مورد مقررات قانون راجع به انتظامات عمومی و بنابراین احکام خود را باید بر طبق موازین مذهبی ایشان صادر نمایند.

انحصار وراثت و تشریفات صدور گواهی آن

 تشریفات طرح درخواست دعوا

الف) خواهان درخواست: در ردیف خواهان مشخصات یکی از وراث به عنوان متقاضی به همراه نشانی محل اقامت وی قید خواهد شد.
ب) خوانده درخواست: در قسمت خوانده مشخصات تمام یا تعدادی از وراث تحریر
می شود؛ بنابراین نیازی به ذکر اسامی تمامی وراث نیست.
ج) خواسته درخواست: خواسته باید تقاضای صدور گواهی حصر وراثت به شرح دادخواست تحریر گردد.

اقدامات شورای حل اختلاف پس از وصول درخواست

با اعلام وصول درخواست گواهی انحصار وراثت شورای حل اختلاف دلایل ابرازی متقاضی را بررسی میکند.
۱. چنانچه دارانی متوفی حسب گواهی مالیات بر ارث کمتر از سی میلیون ریال ۳۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال ،باشد در این صورت گواهی حصر وراثت در جلسه فوق العاده و بدون انتشار آگهی صادر میشود.
۲. در صورتی که دارایی متوفی حسب گواهی مالیات بر ارث بیشتر از سی میلیون ریال (30،۰۰۰،۰۰۰ ریال) باشد و متوفی نیز در شهر فوت نموده و آخرین اقامتگاه وی شهر باشد، وفق ماده ۳۶۱ ق. امور حسبی ( اصلاحی سال۱۳۴۷) شورای حل اختلاف درخواست متقاضی را یک نوبت در یکی از روزنامه های محلی یا کثیر الانتشار آگهی می نمایند.  در آگهی مزبور میبایست تعداد وراث و و نسبت آنان با متوفی و تاریخ و محل فوت او و این که هر کس وصیت نامه از متوفی در اختیار دارد ظرف مدت یک ماه به شورا تحویل دهد. ( چنانچه بعد از مهلت مذکور هر وصیت نامه ای به استثنای رسمی یا سری ابراز شود، فاقد درجه اعتبار خواهد بود) تصریح گردد طبق م. ۳۶۲ ق. امور حسبی، پس از انقضای یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که معترض ،شناسایی و معرض نشود. شورای حل اختلاف در جلسه ای فوق العاده گواهی مقتضی مبنی بر وراثت وراث نسبت به مورث متوفی و تعیین عده وراث و انتساب ایشان با متوفی و همچنین سهم شرعی که از ماترک به نحو اشاعه و مشترکا استیفاء مینمایند را مشخصا معین نموده و صادر خواهد کرد.
3.در فرضی که دارایی و اموال متوفی بنا بر اعلام گواهی مالیاتی اداره امور اقتصادی و دارایی مازاد از سی میلیون ریال و آخرین اقامتگاه متوفی نیز در روستا باشد به جای انتشار آگهی در روزنامه کثیر الانتشار اگهی مزبور در نشریات محلی با اعلام عمومی موضوع م ۳۶۱ ق امور حسبی صورت میپذیرد به این ترتیب که با نظارت دهداری و توسط ضابطین انتظامی برای یکبار و در یک روز معین در معابر و اماکن عمومی روستای آخرین محل سكونت متوفى الصاق میشود و مبدا مخابیه یک ماه از زمان الصاق است که پس از انقضای یک ماه مرجع صالح در مورد صدور گواهی حصر وراثت اتخاذ تصمیم خواهد نمود. قابل ذکر است که مادام که مدت مقرر یک ماهه در بندهای ۲ و ۳ فوق الذکر میری نگردد گواهی موضوع درخواست صادر نمی شود و هرگاه دلایل ابرازی برای درخواست گواهی حصر وراثت اثبات کننده ،وراثت ورثه نسبت به متوفی یا ذی نفع بودن متقاضی را در ماترک متوفی ثابت ننماید به شرح نمونه زیر اتخاذ تصمیم می گردد.

 تصمیم و رأی شورا

الف) در قبول درخواست و صدور گواهی حصر وراثت: آقای خانم با وکالت آقای به شماره شناسنامه… به استناد شهادتنامه و گواهی فوت و فتوکپی شناسنامه ورثه درخواستی شماره … تقدیم این دادگاه نموده چنین اشعار داشته است که شادروان به شماره شناسنامه … در تاریخ… در اقامتگاه دائمی خود در گذشته و ورثه حين الفوت وی
عبارتنداز:

۱. آقای … فرزند… شماره شناسنامه کدملی…. صادره از… نسبت فرزند متوفی
۲. خانم… فرزند…. شماره شناسنامه… کد ملی صادره از… نسبت فرزند متوفی پس از انجام تشریفات قانونی و انتشار یک نوبت آگهی در روزنامه و عدم وصول هر گونه لایحه یا اعتراض با ارائه وصیت نامه رسمی حسب گواهی متصدی مربوطه و ملاحظه گواهی نامه مالیات بر ارث به شماره… مورخ … سرانجام در تاریخ… در وقت فوق العاده شعبه… شورای حل اختلاف تهران به تصدی امضاء کننده زیر تشکیل و پس از ملاحظه پرونده گواهی مینماید که ورثه در گذشته منحصر به اشخاص یاد شده در بالا بوده و وراث دیگری ندارد و دارایی آن روانشاد پس از پرداخت و انجام حقوق و دیونی که بر ترکه تعلق میگیرد یک هشتم از اموال منقول و بهاء ابنیه و اشجار سهم همسر متوفی و مابقی به نسبت پسر دو برابر دختر قابل تقسیم میگردد.
اعتبار این گواهینامه از حیث مبلغ نامحدود است.

نام و امضاء قاضی شورا

ب) در رد درخواست و عدم صدور گواهی حصر وراثت: در خصوص خواسته آقای خانم … مشعر بر تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت با عنایت به اینکه متقاضی دلیل مثبته ای که دلالت بر انتسابش به متوفی و یا ذی نفع در ماترک وی باشد ارائه و ابراز ننموده، فلذا درخواست وی بلا دلیل و فاقد وجاهت قانونی تلقی و غیر ثابت تشخیص و مستنداً به ماده ۱۹۷ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی حکم به زد آن صادر و اعلام میدارد این رأی ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل اعتراض در محاکم عمومی حوزه قضائی … میباشد.

نام و اعضاء قاضی شورا