در برخی موارد، شوهر به دلایل مالی قادر به پرداخت مهریه یا نفقه همسر خود نیست و وضعیت مالی‌اش اجازه انجام این تعهدات را نمی‌دهد. در چنین شرایطی، قانون برای حمایت از حقوق طرفین امکان طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و نفقه را پیش‌بینی کرده است. این دادخواست به منظور اثبات ناتوانی مالی زوج در پرداخت کامل یا به موقع مهریه و نفقه ارائه می‌شود. دادگاه پس از بررسی مدارک مالی و شرایط اقتصادی زوج، در صورت احراز اعسار، ممکن است پرداخت مهریه و نفقه را تقسیط کند یا مهلت پرداخت تعیین نماید. در ادامه، به شرح جزئیات و مراحل طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و نفقه می‌پردازیم.

برای دانلود دادخواست کلیک کنید : نمونه دادخواست

نقش وکیل در پرونده های خانواده و اعسار از پرداخت مهریه و نفقه

تعریف اعسار و مبنای قانونی آن

اعسار چیست؟

اعسار به معنای ناتوانی شخص در پرداخت دین یا هزینه دادرسی به علت فقر و تنگدستی است. وقتی مدیون مالی مثل مهریه یا نفقه به دادگاه معرفی می‌شود و اعلام می‌کند که نمی‌تواند مبلغ مورد مطالبه را یکجا پرداخت کند، دادگاه می‌تواند با تشخیص توان مالی او، اجازه پرداخت اقساطی یا تخفیف در پرداخت را صادر کند.

مبنای قانونی اعسار

• مواد ۵۱۹ الی ۵۲۴ قانون آیین دادرسی مدنی درباره نحوه رسیدگی به درخواست اعسار و شرایط صدور قرار تقسیط پرداختی‌ها سخن می‌گویند.
• ماده ۱ قانون اجرای محکومیت‌های مالی نیز در مورد تقسیط مهریه و نفقه توسط دادگاه بحث کرده است.
• همچنین رویه قضایی و نظریه وحدت رویه‌های صادره، ناظر بر رعایت عدالت در پرداخت مهریه و نفقه با توجه به توانایی مالی زوج است.

تفاوت اعسار با سایر روش‌های پرداخت مهریه و نفقه

• اعسار صرفاً به توانایی مالی مرد مربوط می‌شود. یعنی مرد باید ثابت کند که توان پرداخت یکجا یا کامل مهریه و نفقه را ندارد.
• در صورت اثبات اعسار، دادگاه می‌تواند حکم به پرداخت اقساطی صادر کند.
• اگر مرد مالی داشته باشد ولی موقتاً قادر به پرداخت نباشد، ممکن است اعسار پذیرفته نشود.
• تقسیط مهریه و نفقه صرفاً در دادگاه خانواده قابل درخواست است.

شرایط لازم برای تقدیم دادخواست اعسار

برای اینکه دادخواست اعسار پذیرفته شود، باید شرایط زیر فراهم باشد:

1. عدم توانایی پرداخت تمام یا بخشی از مهریه یا نفقه به صورت یکجا
2. اثبات اعسار با ارائه مدارک و اسناد دال بر وضعیت مالی نامناسب
   مثل گواهی عدم درآمد، فیش حقوقی، گواهی بیکاری، عدم وجود اموال منقول و غیرمنقول باارزش یا ارائه اظهارنامه مالیاتی.
3. عدم سوء استفاده از حق اعسار یعنی مدیون نباید دارایی پنهان کرده باشد یا توانایی مالی واقعی خود را کتمان کند.
4. تقدیم دادخواست به مرجع صالح (دادگاه خانواده محل اقامت زوج)

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و نفقه چگونه تنظیم می‌شود؟

مشخصات دادخواست

• مشخصات کامل زوج (خوانده) و زوجه (خواهان یا بالعکس بسته به وضعیت پرونده)
• شرح وضعیت مالی زوج با ذکر جزییات دقیق درباره درآمد، دارایی و بدهی‌ها
• درخواست معافیت از پرداخت فوری یا یکجای مهریه و نفقه و تقسیط آن‌ها
• در صورت تمایل، درخواست صدور قرار تأمین خواسته برای حفظ حقوق طرف مقابل

شرح دعوا و دلایل اعسار

در متن دادخواست باید به طور دقیق شرایط مالی زوج شرح داده شود. مثلاً:

• بیکاری یا درآمد اندک
• هزینه‌های جاری زندگی و خانواده
• عدم وجود اموال منقول و غیرمنقول باارزش
• اقساط یا بدهی‌های قبلی که توان مالی را کاهش داده‌اند

مراحل رسیدگی به دادخواست اعسار

1. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی
   دادخواست اعسار در کنار دادخواست اصلی یا به صورت مستقل در دادگاه خانواده ثبت می‌شود.
2. بررسی مقدماتی دادگاه
   دادگاه از نظر شکل و اسناد، وضعیت مالی خوانده را بررسی می‌کند.
3. ممکن است از خوانده خواسته شود مدارک مالی ارائه کند
   مانند اظهارنامه مالیاتی، فیش حقوقی، گواهی بیکاری و غیره.
4. صدور قرار یا حکم تقسیط
   اگر دادگاه اعسار را احراز کند، حکم به تقسیط مهریه و نفقه صادر می‌کند که معمولاً پرداخت ماهیانه در اقساط مشخص است.
5. نظارت دادگاه بر اجرای حکم تقسیط

نکات مهم درباره اعسار مهریه و نفقه

• تقسیط مهریه و نفقه معمولاً با توجه به وضعیت مالی واقعی زوج تعیین می‌شود و دادگاه می‌تواند مبلغ اقساط را تغییر دهد.
• اگر زوج در پرداخت اقساط تأخیر کند، زوجه می‌تواند درخواست اجرا و وصول اقساط معوقه را کند.
• درخواست اعسار باید صادقانه و با مدارک مستند باشد؛ در غیر این صورت ممکن است حکم رد شود و حتی جرم کتمان توان مالی مطرح شود.
• اعسار فقط باعث تقسیط می‌شود و هیچ‌گاه باعث حذف تعهد پرداخت نمی‌شود.

آیا می‌توان اعسار را به صورت موقت درخواست کرد؟

بله. در برخی موارد، زوج ممکن است شرایط مالی فعلی‌اش نامساعد باشد و درخواست موقت برای تعویق یا کاهش موقتی اقساط داشته باشد. دادگاه در این صورت ممکن است قرار موقتی صادر کند تا وضعیت مالی زوج بهتر شود.

آیا زن می‌تواند از دادگاه درخواست قرار تأمین خواسته همراه با دادخواست اعسار کند؟

در مواردی که زن نگران است مرد اموال خود را منتقل یا مخفی کند، می‌تواند همزمان با تقدیم دادخواست اعسار، درخواست صدور قرار تأمین خواسته نیز بکند. این قرار به توقیف اموال مرد و تضمین پرداخت اقساط کمک می‌کند.

جمع‌بندی نهایی

• دادخواست اعسار ابزاری مهم برای زوجین است که توانایی پرداخت مهریه و نفقه یکجا را ندارند.
• مرد باید مدارک مالی کافی برای اثبات وضعیت اعسار ارائه دهد.
• دادگاه با بررسی وضعیت مالی، حکم به پرداخت اقساط ماهیانه صادر می‌کند.
• اعسار باعث حذف تعهد نمی‌شود، بلکه فقط شرایط پرداخت را تغییر می‌دهد.
• استفاده از وکیل خانواده در این موارد می‌تواند روند رسیدگی را تسهیل و حقوق طرفین را بهتر حفظ کند.